Toplumsal Kümeler
Kümeler nasıl oluşturulur? İstatistik süreç
Kümeler nasıl anlaşılmalı?
İstatistik analizler kullanılan sorulara verdikleri cevaplar açısından birbirine görece daha benzeyen ve diğerlerinden görece daha fazla ayrılan grupları (kümeleri) gösterir. Burada dikkat edilmesi gereken ana noktalardan birisi görecelilik kavramıdır. Kümeler birbirlerinden tamamen kopmuş, yalıtılmış değildirler. Her bir kümenin diğer kümelerle ortak yanları ve kesişim noktaları bulunur.
Bireylerin tutum ve davranışları standart bir kalıp içinde gerçekleşmez. Her zaman mantıksal bir tutarlılık da göstermez. Örneğin, istatistik analiz sonucu birbirine daha çok benzeyen özellikleri nedeni ile “Yeni Muhafazakâr” diye tanımlanan kümede yer alan bir birey CHP’ye de oy veriyor olabilir. Kümeleri yorumlarken bu görecelilik kavramına dikkat edilmelidir.
Küme isimleri nasıl oluşur?
İstatistik süreç sonunda kümeler oluştuğunda her türlü pratik nedenle bunlara bir isim vermek gerekir. Bu isim sübjektiftir ve tamamen araştırmayı yapanın değerlendirmesine bağlıdır. Yani, istatistik süreç kümelerin istatistik özelliklerini, ortalamadan ve diğerlerinden hangi konularda farklılaştıklarını söyler. Araştırmacı bu farklılaşma noktalarına bakarak en uygun olduğunu düşündüğü ismi verir. Her zaman alternatif isimler de mümkündür.
Örneğin bu çalışmada daha önceki araştırmalara dayanarak Prof. Dr. Binnaz Toprak’ın “Endişeli Modernler” diye adlandırdığı gruba çok benzer bir küme görüldü. Bu kümeye bu kez “Tepkili Modernler” adı verildi. Bir başka araştırmacı “Umutsuz Modernler” demeyi de düşünebilirdi. “Tepkili Modernler” isimlendirmesi mevcut işleyişlere ortalamaya göre çok belirgin ve aktif bir karşı çıkış görülmesi nedeni ile tercih edildi. Aradan geçen sürede endişenin tepkiye dönüştüğü şeklinde bir yorum da yapılabilir.
Kısaca, küme isimleri araştırma raporunu hazırlayan ekip içindeki sübjektif değerlendirmeye bağlıdır.
Türkiye'deki 5 temel küme
Analizler sonucunda Türkiye tutum ve davranışlar eksenli beş ana kümeye ayrıldı. Bu kümeler nüfus yaygınlığı açısından büyükten küçüğe şöyle sıralandı.
• Yeni Muhafazakarlar: % 35,5
• Geleneksel Orta Sınıf: % 21,8
• Geleneksel Milliyetçiler % 15,9
• Tepkili Modernler % 13,5
• Tutunamayan Yoksullar % 13,3
Yeni Muhafazakarlar (%35,5)
Türkiye’deki en yaygın grubu Yeni Muhafazakârlar oluşturuyor. Grubun muhafazakâr özellikleri mevcut işleyişten memnun olmaları ve Türkiye’nin geleneksel yanlarına ortalamadan güçlü bir şekilde sahip çıkmaktan geliyor. Yeni olarak adlandırılmaları ise demokratik açılım ve Kürtçe eğitim gibi geleneksellikle pek yakın olmayan alanlarda verdikleri destek. Siyasi olarak AKP lehine çok belirgin bir duruşları var.
Yeni Muhafazakârlar modern tüketim konusunda iştahlı bir grup. Birçok markalı ürünün büyümesinde önemli bir itici güç ve talep noktası olacaklar.
Başlıca özellikleri şöyle:
• Ekonomik ve siyasi gidişten güçlü bir şekilde memnunlar
• Siyaset kurumuna ve devlete güvenleri daha fazla
• Demokratik açılım ve Kürtçe eğitimi destekliyorlar
• Dini duyarlılıkları ortalamadan daha yüksek
• HES ve nükleer santralleri güçlü şekilde destekliyorlar
• Orduya ortalamadan fazla güveniyorlar
• Kadının iş hayatına katılımını da, eş rızasını da
daha fazla önemsiyorlar
• Alışveriş eğilimleri daha yüksek ve daha rasyonel alışverişçiler; reklamlara daha duyarlılar
• AKP tercihi en yüksek grup
Geleneksel orta sınıf (%21,8)
İkinci en yaygın grubu oluşturan Geleneksel Orta Sınıf ekonomik gidişten daha fazla siyasal gidişten ise daha az memnun. Demokratik açılım ve Kürtçe eğitim konusunda Yeni Muhafazakârların verdiği destek burada yok. Buna karşılık okullarda din eğitimini Yeni Muhafazakârlardan daha fazla destekliyorlar. Aynı şekilde, internetteki kısıtlamaların da daha çok yanındalar. AKP’yi tercihleri diğer parti tercihlerinden daha fazla.
Geleneksel Orta Sınıf tüketim konusunda ortalama bir duruş sergiliyor. Reklamlardan daha az etkileniyorlar. Ortalama bir tüketim talebi ile devam edebilecek bir kesim.
Geleneksel Orta Sınıfın başlıca özellikleri şöyle:
• Ekonomik gidişten güçlü şekilde memnunlar,
siyasi gidişten de memnunlar ama daha az güçlü olarak
• Devlete ve siyasete ortalamadan fazla Yeni Muhafazakârlardan
daha az güveniyorlar; AKP tercihi ikinci en yüksek grup
• Dindarlar; okullarda din eğitimini en güçlü destekleyen grup
• Demokratik açılım ve Kürtçe eğitim konusunda ortalamaya çok yakınlar
• Orduya ortalamadan biraz daha fazla güveniyorlar
• Ülkeyi beğenmeyenlerin ülke dışına gitmelerini daha fazla destekliyorlar
• Ortadoğu’nun en güçlü ülkesi olduğumuza inanıyorlar
• Kadının iş yaşamında daha aktif olmasını desteklemiyorlar
• Alışveriş ve tüketim konusunda ortalama bir duruşları var. Reklamların ürün seçimine yardımcı olmadığı kanısındalar
• İnternetin kısıtlanmasını güçlü olarak destekliyorlar
Geleneksel milliyetçiler (%15,9)
Türkiye’nin bildiği klasik anlamda milliyetçiliğin özelliklerini gösteren bu kümenin toplum içindeki payı %15,9. Ekonomik ve siyasal gidişten memnun değiller, dindarlar ve kadının iş hayatına katılmasını destekliyorlar. Çevre konusunda belirgin bir farklılaşma göstermiyorlar.
Tepkili Modernlerden sonra AKP’ye en uzak ikinci kümeyi oluşturuyorlar. Marka tüketimi ve alışveriş eğilimleri açısından ortalamadan farklı değiller.
Geleneksel Milliyetçilerin başlıca özellikleri şöyle:
• Ekonomik ve siyasal gidişten memnun değiller (ortalamanın altında)
• Dindarlar
• Kürtçe eğitime karşılar; demokratik açılımda ortalama bir duruşları var
• Orduya güveni en yüksek olan küme
• Kadının iş hayatına katılmasını destekliyorlar
• Kamuda başörtüsünü güçlü şekilde destekliyorlar
• HES ve nükleer santraller konusunda belirgin tavırları yok
• Dış görünüşlerine en fazla dikkat eden grup
• Marka ve alışverişe yönelik tutumları ortalamaya uygun
• AKP’ye ikinci en uzak kesim; MHP tercihi ortalamanın üstünde, ancak tercihleri dağılıyor.
Tepkili modernler (%13,5)
Prof. Dr. Binnaz Toprak’ın önceki araştırmalarında “Endişeli Modern” diye tanımladığı kümeye çok benziyor. Aradan geçen sürede endişe, tepkiye dönüşmüş diye de yorumlanabilir. Toplumsal yaygınlıkları %13,5 oranında. Mevcut durum, devlet ve siyasete güvenmiyorlar.
Kürtçe eğitime karşılar.
Marka sadakatleri yüksek ve belirgin bir şekilde büyük market alışverişçisiler. Oy tercihleri en keskin kesim; nerdeyse blok halinde CHP tercihleri var. AKP’ye yok denebilecek kadar az oy veriyorlar.
Tepkili modernlerin başlıca özellikleri şöyle:
• Yoğun olarak Marmara, Ege’de ve kent merkezlerindeler.
AB grubunda, kadınlar arasında ve 35 yaş üstünde yaygınlar
• Ekonomik gidişat konusunda en güçlü biçimde kötümserler
• Devlete ve siyasete karşı en güvensiz küme
• Dinin hayatındaki rolü ortalamanın belirgin şekilde altında
• Kürtçe eğitime karşılar
• Kadın erkek eşitliğini destekliyorlar
• Çevreye karşı en fazla duyarlı segment
• Marka sadakati var ve süpermarket alışverişçisi;
ucuz ürün arayışı az
• Güçlü CHP tercihi var; AKP’ye çok uzak
Tutunamayan yoksullar (%13,3)
Anadolu kırsalı da denebilecek bir belirginlikte daha çok kırsal alandalar. Umutsuzlukla da tanımlanabilirler. En önemli özellikleri Türkiye’nin bilinen gündeminin dışında ve buna karşı da kayıtsız olmaları.
Tutunamayan Yoksullarla ilgili temel konu ülkede gelir dağılımının düzelmesi ve (veya) bu kümenin ülke ile tekrar bütünleştirilmesi. Bu konuda sağlanacak gelişme aynı zamanda ekonomik hareketliliğin artması ve bir büyüme kanalının açılması anlamına gelecek.
Tutunamayan Yoksulların başlıca özellikleri şöyle:
• Doğu, Güneydoğu Anadolu ve Ege kırsalında yaygınlar
• Ülkedeki genel gündem ve tartışmaların büyük ölçüde dışındalar ve bunlara karşı kayıtsızlar
• Devlete ve siyasete “Tepkili Modernler”den sonra en az güvenen kesim; orduya güvenleri de düşük
• Ekonomik ve siyasi gidişata karşı da güçlü olarak negatifler
• Gerekirse kadına bir tokat atılabileceği konusunda ortalamanın üstünde destekleri var
• Tüketim ve marka hayatının büyük ölçüde dışındalar
• Siyasi tercihleri dağınık, AKP tercihi ortalamanın biraz altında
Kümeler zamanla nasıl değşiyor?
Büyük konjonktürel nedenler olmadıkça toplumsal değişim daha hafif tempo ile gerçekleşir ve uzun yıllara dayanır. Toplumsal kümelerdeki zaman içindeki değişim de aynı nedenle büyük oynamalar değil, küçük farklılıklar gösteriyor.
2009 - 2011 Aralık ayları arasında en belirgin farklılık, Tutunamayan Yoksullarda görülen 3.1 puanlık azalma. Denebilir ki Tutunamayan Yoksullarda kümesinden çıkan (belki de kurtulan) bireyler bütün diğer gruplara dağılıyorlar. Yani bu dönemde bütün diğer kümelerde çok hafif büyümeler var.
En belirgin büyüme ise geleneksel milliyetçilerde gerçekleşen 1.6 puanlık büyüme. Bu durum toplumsal tutum ve davranışlar açısından Tutunamayan Yoksulların en kolay “geçiş yaptığı” grup Geleneksel Milliyetçiler oluyor.
Kümelerin değişimi
Yeni muhafazakarlar: Aralık 2009 %35, Aralık 2011 %35.5
Geleneksel orta sınıf: Aralık 2009 %21.3, Aralık 2011 %21.8
Geleneksel milliyetçiler: Aralık 2009 %14.3, Aralık 2011 %15.9
Tepkili Modernler: Aralık 2009 %13, Aralık 2011 %13.5
Tutunamayan yoksullar: Aralık 2009 %16.4, Aralık 2011 %13.3
